Кәсіби өзін-өзі анықтау

Қазіргі мектеп түлектері оқуын аяқтағаннан кейін өздерін болашақта қай мамандық иесі ретінде көретінін сирек елестетеді. Бұл кәсіби маман ретінде  анықтауға да қатысты. Студенттердің болашақ мамандыққа дайындығына психологиялық талдау жүргізе отырып, барлық бірінші курс студенттерінің шамамен 50% - ы таңдалған мамандықтың мәнін түсінбейтіндігі, сонымен қатар олардың шамамен 30% - ы дәл осы мамандық бойынша жұмыс істемейтіндігі анықталды. Сондықтан, бірінші курстың соңында колледж ішіндегі контингенттің қозғалысы пайда болады, студенттер бір мамандықтан екінші мамандыққа ауысқанда, контингенттің басқа оқу орындарының пайдасына қозғалысы да байқалады.
Бұл процесте екі құраушы бөлігі бар - біреуі оң сипатқа ие, екіншісі - теріс сипатқа ие.
 Теріс элементтен бастайық. Білім берудің жаңа формациясы, өкінішке орай, оқушылардың кәсіби бағдарлануын толық көлемде қарастырмайды. Оқу-өндірістік комбинаттар назардан тыс қалды, кәсіпорындар оқушыларды экскурсияға шақыруды тоқтатты, ал егер іс-шаралар өткізілсе, көбінесе кәсіпорынның өзі емес, мектеп, колледж бастамасы бойынша. Кәсіпорындардың кәсіби бағдарлауға қызығушылығы бар ма және жас кадрларды өсіру қажеттілігі бар ма – әрине, олар бұл мәселені шешуге дайын ба-жоқ. Тағы бір сұрақ-неге? Мұның бәрі өте қарапайым-бұл кәсіби бағдардан бастап жас маман тәрбиелеуге дейін осы мәселені қадағалайтын өндірістік оқыту шеберлерінің штатын ұстауға қосымша шығындарды талап етеді. Өнеркәсіптік алыптар бұл штатқа ие, бірақ орта, тіпті одан да көп шағын бизнес кәсіпорындары жоқ.
Сонымен, қазіргі шындықтағы кәсіби бағдар мен кәсіби өзін – өзі анықтау кімнің проблемасы? Барлық жұмыс отбасына, мектепке, колледжге, жоғары оқу орнына түседі. Балаңыздың табысты болашағын қалайсыз ба? Мақсатты оқушыларды қалайсыз ба? Міндетті түрде жұмысқа орналасатын, жақсырақ алған мамандығы бойынша кәсіби білім алуға құштар студенттерді қаласаңыз – мәселені зерттеп, талдап, кәсіби түрде өзін-өзі анықтайсыз.

Оң жағы-таңдау құқығы. Жаңа әлем жаңа тәсілдерді қажет етеді. Қазіргі заманғы кәсіби өсу үрдісі бірнеше кәсіби бағыттарды зерттеу болып табылады. Маманнан жаңа білім алуға үнемі дайындық қажет. Сондықтан әр оқушыдан, студенттен болашақты өз алдына ұсыну құқығын беру қажет. Онда кәсіби таңдау қателіктері бар. Қатарлас мамандық алуға құқығы бар, мүмкін бастапқыда таңдалғаннан мүлдем өзгеше.
Жас талапкерге өзінің еңбек қызметіне қанағаттануға көмектесетін кәсіби қызмет бағытын таңдауға қалай көмектесуге болады? Оның хоббиін қадағалаңыз, мінезінің, темпераментінің, қарым-қатынас дағдыларының ерекшеліктерін түсініңіз. Біз өзіміз қалаған мамандық туралы өз арманымызбен жүктемей көмектесіңіз, бірақ жағдайларға байланысты біз алған жоқпыз. Бағыттау-қолданыстағы мамандықтар мен біліктіліктер туралы қайда оқуға болатындығы туралы хабарлау, бейнероликтерді көру, тіпті мамандық өкілдерімен кездесіп, кәсіпорында экскурсия туралы келісе алады. Ең бастысы, егер таңдау жасалса, кедергі жасамаңыз. Бұл жағдайда бала қателесуге құқығы бар екенін білуі керек және ең қанағаттанарлық кәсіптік білім алуға көптеген мүмкіндіктер бар.

Дюсембаева Н.С.

Щучинск қаласы, жоғары техникалық колледждің кәсіптік бағдарлау және мансап орталығының басшысы

Современные выпускники школ, окончив обучение, редко в полной мере представляют себе, кем они видят себя в будущем. Это касается и профессионального самоопределения. Даже выбрав специальность и поступив в колледж, молодой человек плохо понимает составляющие будущей специальности, должностные обязанности, возможности карьерного роста. Проводя психологический анализ готовности студентов к будущей профессии, выявляется,  что порядка 50% всех первокурсников не понимают сути выбранной профессии, более того, из них порядка 30% точно по этой специальности работать не будут. Поэтому примерно к окончанию первого курса происходит движение контингента внутри колледжа, когда обучающиеся переходят из одной специальности в другую, так же наблюдается движение контингента в пользу других учебных заведений. В этом процессе есть две составляющие – одна имеет положительный характер, другая – отрицательный. Начнем с отрицательного элемента. Новая формация образования, к сожалению, не предусматривает профессиональной ориентации школьников в полной мере. Ушли в небытие учебно-производственные комбинаты, предприятия перестали приглашать школьников на экскурсии, и если мероприятия проводятся, то в большинстве своем, по инициативе школы, колледжа, а не самого предприятия. Есть ли заинтересованность предприятий в профессиональной ориентации и необходимости растить молодые кадры – безусловно, есть, готовы ли они патронировать этот вопрос – нет. Другой вопрос – почему? Все довольно банально – это требует дополнительных затрат  на содержание штата мастеров производственного обучения, курирующих данный вопрос от профориентации до взращивания молодого специалиста. Промышленные гиганты этот штат имеют, а вот предприятия среднего, а тем более малого бизнеса - нет. Так чья же проблема – профессиональная ориентация и профессиональное самоопределение в современных реалиях? Вся работа ложится на семью, школу, колледж, ВУЗ. Хотите успешное будущее для своего ребенка? Хотите целеустремленных учеников? Хотите заряженных на получение профессиональных знаний студентов, которые обязательно трудоустроятся, желательно по полученной специальности – изучайте вопрос, анализируйте  и профессионально самоопределяйте. Положительная сторона – право выбора. Новый мир требует новых подходов. Трендом современного профессионального роста является изучение нескольких профессиональных направлений. От специалиста требуется постоянная готовность к получению новых знаний. Поэтому, необходимо давать право на собственное представление будущего у каждого школьника, студента. И в нем есть место ошибки профессионального выбора. И есть право на получение параллельной специальности, может и вполне отличной от изначально выбранной. Как можно помочь молодому человеку выбрать то направление в профессиональной деятельности, которое поможет ему быть удовлетворенным своей трудовой деятельностью? Следить за его увлечениями, понимать особенности характера, темперамента, коммуникативными навыками. Помогать, не нагружая его собственными мечтами о той профессии, которую мы хотели получить, но, в силу обстоятельств, не получили. Направлять – информируя о том, где можно почитать о существующих специальностях и квалификациях, посмотреть видеоролики, может даже встретиться с представителями профессии и договорится об экскурсии на предприятии. И, самое главное, не мешать, если выбор сделан. При этом ребенок должен знать, что он имеет право ошибиться, и есть масса возможностей получить то профессиональное образование, которое принесет наибольшее удовлетворение.

Дюсембаева Н.С.

Руководитель центра профориентации и карьеры Высшего технического колледжа, город Щучинск